نقش معلم در تربیت دینی دانش آموزان + جدول

فکرشهر ـ احمد قاسمی*: در پژوهشی با عنوان «ارزیابی نقش معلم در تربیت دینی دانش آموزان با محوریت رونق بخشی به مساجد و نماز، از نگاه دانش آموزان و اولیا آنان در دبیرستان نمونه شهدا شهر شبانکاره» دشتستان انجام شده، نقش معلم در تربیت دینی دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفته است.

چکیده 

با توجه به تغیرات شگرف به وجودآمده در زندگی بشر، تربیت انسان ها به عنوان یک مساله پیچیده درهمه جوامع دارای ارزشی بسیارمی باشد. از ابعاد مهم تربیتی بشر، تربیت دینی است که مساجد به عنوان یک مکان تربیتی و نماز جایگاهی رفیع در این امر را به خود اختصاص داده اند. مساله نماز، برگزاری و انجام آن در بین دانش آموزان در مدارس یا مساجد با توجه به اهمیت این فریضه الهی و نقش موثرآن در رشد و تعالی آنان، مهم ترین مباحث عرصه های تربیتی در بین جامعه جوان ما است، معلمان می توانند باتوجه به نقش تربیتی خود به عنوان يكي از اركان موثر اين فرايند به حساب آيند. این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و براساس ماهیت توصیفی- تحلیلی، موردي می باشد. جامعه آماری این تحقیق را دانش آموزان دبیرستان شبانه روزی نمونه شهدا (110نفر) و اولیا آنان (110) در شهر شبانکاره تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری ازنوع تصادفی انتخاب گردیدند و پرسشنامه ها دربین آنان توزیع شد. سپس با استفاده از نرم افزار SPSS به تجزیه و تحلیل فرضیات مطرح شده پرداخته و درنهايت پیشنهادات و راهکارهايي جهت تحقق بهينه این امرتربیتی مهم ارائه شده است. نتایج نشان داد که ارتباط معناداری بین عملکرد معلمان در مدارس و خارج از آن نسبت به تربیت دینی دانش آموزان با محوریت نماز و رونق بخشی به مساجد وجود دارد.

مقدمه 

یکی از نتایج و پیامدهای غیرقابل انکار و ناگوار زندگی ماشینی و صنعتی بشر امروزی پیدایش انواع بحران های اجتماعی، روحی، روانی و تربیتی در زندگی روزمره وی می باشد. گذار از شیوه زندگی سنتی به ماشینی و صنعتی در بسیاری از جوامع باعث شده به علت عدم وجود برنامه ریزی صحیح و کارشناسی لطمات و خسارات جبران ناپذیری را به افراد جامعه وارد نموده و رشد و تعالی واقعی انسان ها رابه خطراندازد. ازسویی دیگر، امروزه ثابت شده است که عدم پرداختن به مسائل تربیتی و فاصله گرفتن از اخلاقیات انسانی سبب از هم گسیختن جامعه و از هم پاشیدن بنیان خانواده هامی شود. دراین راستا، تربیت اصولی و دینی و پرداختن به مسائل و آمیزه های معنوی با توجه به فرهنگ متعالی اسلام در کشور ما دارای اهمیت بسیاز زیادی می باشد و به نوعی آمیزه های دینی ومعنوی در کشور ما، کمال واقعی جامعه را در گرو انجام صحیح این امر بسیارخطیرمی داند. دربیشترجوامع انسانی، نهاد آموزش و پرورش از اهمیت ویژه ای برخورداراست. این نهاد از مهم ترین عوامل رشد اجتماعی، اقتصادی و تربیتی در هرجامعه ای است و عامل رشد آگاهی و ساماندهی نیروی انسانی برای رشد و توسعه جوامع، نظام آموزشی و پرورش است. درنظام آموزش و پرورش هر کشوری، عوامل متعددی وجود دارند که در شکل، اهداف و کیفیت آن نظام موثرهستند (علاقه مند،1374).

 به طور کلی، نظام آموزش و پرورش ازعناصر مختلفی تشکیل شده که هر کدام از این عناصر در پیشبرد اهداف آن موثرند. عناصری هم چون دانش آموز، معلم، مدیر، اولیا و... را می توان نام برد که هر یک به سهم خود نقش غیرقابل انکاری را در پیشرفت تحصیلی و رشد و تعالی واقعی دانش آموزان دارا می باشند؛ لذا در یک نگاه کلی می توان بیان نمود که آموزش و پرورش از مهم ترین نهادهای اجتماعی در هر جامعه ای می باشد. در واقع، کیفیت فعالیت سایر نهادهای اجتماعی تا اندازه زیادی به چگونگی عملکرد آموزش و پرورش بستگی دارد. آموزش و پرورش در پروراندن فرد و در بالنده‌ کردن جامعه نقش حیاتی دارد، زیرا کمال انسان در گرو تربیت صحیح وی در ابعاد مختلف علمی، آمورشی و دینی می‌باشد و دراین میان، آموزش و پرورش می تواند با برنامه ریزی صحیح و استفاده ازهمه پتانسل های بالقوه و بالفعل در جامعه وسیله رسیدن آدمی به نهایت شرافت انسانی باشد.

«معلم به عنوان یکی ازعناصر، اهمیت خاصی در نظام تعلیم و تربیت دارد و امروزه در میان دست اندرکاران تعلیم و تربیت، کمتر کسی یافت می شود که به اهمیت کار معلم و کیفیت و نقش موثر او توجه نداشته باشد (میرکمالی،1378). نقش معلم در ارتقای فرهنگ و ساختن یک جامعه ایده آل و انسانی فقط منوط به مسائل آموزشی نمی شود و قطعا پرداختن به مسائل دینی، معنوی و اخلاقی که امروزه کلید حل بسیاری ازمشکلات و مصائب جامعه است، از وظایف مهم معلمان است. این وظیفه در جامعه جوان کنونی کشورما ارزش بالا و بسیارمهمی دارد. حال با توجه به اهمیت تربیت دینی در رسیدن به کمالات انسانی و واقعی، باید بررسی کنیم و ببینیم که آیا انجام این وظیفه در جامعه فعلی ما روند مطلوبی را دنبال می کند یا به دلایلی ما شاهد نقصان هایی در این جریان هستیم.
معلم الگویی مناسب برای دانش آموزان

معلم چه بخواهد و چه نخواهد همواره یک الگو و سرمشق برای همانندسازی یا همسان سازی است. او از طریق یادگیری اجتماعی و تقلید، شاگردان را تعلیم می دهد و تربیت می کند. در این نقش، معلم به عنوان یک الگوی معرف جامعه ایفای نقش می کند. معلم یک اسوه یا سرمشق عملی است (آقامیری،1392). بافقی هم دراین زمینه معتقداست که تربیت و شكل‌گیری شخصیت افراد به ویژه نسل جدید، تحت تاثیر عوامل مختلف درونی، بیرونی و حتی عوامل فوق طبیعی قرار دارد. عوامل گوناگونِ موثر در تربیت، هر كدام در جای خود مهم و دارای درجه‌ خاصی از تاثیر است. در این میان دو عامل خانواده و مكتب یا مدرسه، نقش بسیار برجسته‌تری نسبت به دیگر عوامل دارند و در واقع این دو هستند كه شخصیت افراد را شكل می‌دهند.

یافته هاي تحقی

ارزیابی فرضیه ها

فرضیه اول: به نظرمی آید بین عملکرد معلمان در مدارس و تربیت دینی دانش آموزان با محوریت «رونق بخشی به مساجد و نماز» از نظر پاسخگویان ارتباط معناداری وجود دارد. لازم به ذکر است که جهت آزمون معناداری برای دو متغیر رتبه ای بر حسب سوالات پنج جوابی که با کدهای (1) تا (5) معرفی شده است، از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن به منظور تعیین رابطه بین متغیر مستقل  عملکرد معلمان در مدارس و متغیر وابسته تربیت دینی دانش آموزان استفاده شده است.

با توجه به جدول فوق و نتایج حاصله از آزمون اسپیرمن استنباط می شود که از دیدگاه پاسخگویان و با توجه به اینکه ضریب همبستگی 31/0 و میزان احتمال محاسبه شده 0 و کوچک تر از ناحیه رد در سطح 05/0 است، می توان فرضیه ی H° را به نفع فرضیه ی H1 رد کرد و پذیرفت که بین متغیر مستقل عملکرد معلمان در مدارس و متغیر وابسته تربیت دینی دانش آموزان از نظر پاسخگویان ارتباط معناداری وجود دارد.

فرضیه دوم: به نظرمی آید بین عملکرد معلمان خارج از مدارس و تربیت دینی دانش آموزان با محوریت «رونق بخشی به مساجد و نماز» از نظرپا سخگویان ارتباط معناداری وجود دارد.

منبع: استخراج ازپرسشنامه ها و محاسبات نگارندگان، 1397

با توجه به جدول فوق و نتایج حاصله از آزمون اسپیرمن استنباط می شود که از دیدگاه پاسخگویان و با توجه به اینکه ضریب همبستگی 33/0 و میزان احتمال محاسبه شده 0 وکوچک تر از ناحیه رد در سطح 05/0 است، می توان فرضیه ی H° را به نفع فرضیه H1 رد کرد و پذیرفت که بین متغیر مستقل عملکرد معلمان خارج از مدرسه و متغیر وابسته تربیت دینی دانش آموزان از نظر پاسخگویان ارتباط معناداری وجود دارد.

نتیجه گیری

حقایق عالم خلقت گواه آن دارد که پروردگارعالم هستی را خلق کرد و در کنار آن یکی از پیچیده ترین و شگفت انگیزترین موجودات این هستی یعنی، انسان را خلق کرد. از طرفی دیگرمی توان بیان داشت که تربیت این انسان نیز همانند خودش بسیار پیچیده و دشوار بوده و هست و هرکس نمی تواند این رسالت خطیر را به سادگی و بدون داشتن برنامه انجام دهد. باتوجه به اینکه مطابق آمیزه های دینی و قرآن در مکتب اسلام، مهم ترین هدف از خلقت انسان، رسیدن به کمال و تقرب الهی است، پس تربیت دینی و مذهبی در تحقق این هدف بسیار تاثیرگذار و موثر می باشد. دانش آموزان این آیندگان جامعه، اثرات مهمی در تشکیل یک جامعه مطلوب و شایسته دارند. پس پرداختن به تربیت صحیح آنان لازم وضروری به نظرمی رسد. در این میان، نماز و مساجد با توجه به جایگاهشان در دین مبین اسلام، می توانند تاثیرات زیادی در تربیت صحیح دینی دانش آموزان داشته باشند. معلمان نیز به عنوان یک عنصر تاثیرگذار در نظام آموزش و پرورش جامعه ایران، نقشی غیرقابل انکار را ایفا می نمایند.
نتایج این پژوهش نیز نشان می دهد که دانش آموزان و اولیا آنان نقش معلمان را در تربیت دینی دانش آموزان بسیار مهم می دانند و بعضی از شاخص های عملکردی معلمان همچون صداقت در رفتار و گفتار، شرکت فعال معلمان در مراسم های مذهبی و نماز جماعت، توان پاسخگویی به مسائل مذهبی، حضور مستمر معلمان در مساجد را بسیار تاثیر گذار در ایجاد انگیزه جهت اهمیت دادن دانش آموزان به این امر خطیر و فریضه مهم می دانند. 
پس می توان اینگونه بیان داشت که در صورت ارائه یک برنامه ریزی صحیح از سوی وزارت آموزش و پرورش در رابطه با اهمیت دادن بیشتربه تربیت صحیح دینی دانش آموزان توسط معلمان می توان در آینده ای نه چندان دور، شاهد حضور پر رنگ دانش آموزان با تربیت دینی و مذهبی مطلوب و صحیح در جامعه باشیم.

منابع

•    میرکمالی، محمد(1378)، رفتار وروابط سازمانی ومدیریت، تهران، انتشارات امین.
•    علاقه مند، علی(1374)، جامعه شناسی آموزش وپرورش، تهران، انتشارات بعثت.
•    آقامیری، محمدنقی(1392)، ماهنامه معلم، شماره هشتم، سال ششم، 1392.

* دکترای برنامه ریزی شهری